Akcja informacyjno – promocyjna Ministerstwa Sprawiedliwości poświęcona roli ławników w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu przyłącza się do akcji informacyjno – promocyjnej Ministerstwa Sprawiedliwości poświęconej roli ławników w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Ławnicy są niezawodowymi członkami składu orzekającego (sądu), stanowią czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości został zagwarantowany w art. 182 Konstytucji. W sprawowaniu swojej funkcji ławnicy są niezawiśli, podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Przy orzekaniu ławnicy mają równe prawa z sędziami, ale nie mogą przewodniczyć rozprawie i naradzie, ani sprawować swoich funkcji poza rozprawą.
Przed objęciem funkcji i przystąpieniem do orzekania ławnicy składają ślubowanie przed prezesem sądu według następującej roty:
„Ślubuję uroczyście jako ławnik sądu powszechnego służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa, obowiązki ławnika wypełniać sumiennie, sprawiedliwość wymierzać zgodnie z przepisami prawa, bezstronnie według mego sumienia, dochować tajemnicy prawnie chronionej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości.” Składający ślubowanie może dodać na końcu zwrot: „Tak mi dopomóż Bóg.”
Zgodnie z brzmieniem art. 158 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U z  2024 r. poz. 334),  ławnikiem może być wybrany ten, kto:
1)    posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2)    jest nieskazitelnego charakteru,
3)    ukończył 30 lat,
4)    jest zatrudniony, prowadzi działalność gospodarczą lub mieszka w miejscu kandydowania co najmniej od roku,
5)    nie przekroczył 70 lat,
6)    jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika,
7)    posiada co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe.
Stosownie zaś do treści art. 159 ww. ustawy, ławnikami nie mogą być:
1)    osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,
2)    osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,
3)    funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń,
4)    adwokaci i aplikanci adwokaccy,
5)    radcy prawni i aplikanci radcowscy,
6)    duchowni,
7)    żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
8)    funkcjonariusze Służby Więziennej,
9)    radni gminy, powiatu i województwa.
Nie można być ławnikiem jednocześnie w więcej niż jednym sądzie.
Ławnicy są funkcjonariuszami publicznymi i korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Kodeks karny zapewnia im szczególną ochronę w związku z pełnieniem funkcji publicznej w razie naruszenia nietykalności cielesnej, czynnej napaści, znieważenia, wymuszenia przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej oraz udaremnienia lub utrudnienia czynności wykonywanych w ramach pełnionej funkcji.
Każdy funkcjonariusz publiczny, a więc także ławnicy, za czyn związany z nadużyciem funkcji lub niedopełnieniem obowiązków podlegają odpowiedzialności karnej (art. 231 kodeksu karnego). 
Za czas wykonywania czynności w sądzie, takich jak udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem, sporządzenie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej, jeżeli został do niej wybrany, ławnicy otrzymują rekompensatę pieniężną.
Obowiązkiem ławników jest uczestniczenie w wyznaczonym posiedzeniu.
W postępowaniu cywilnym sąd w składzie jednego sędziego, jako przewodniczącego, i dwóch ławników rozpoznaje w pierwszej instancji sprawy:
z zakresu prawa pracy (art. 47 § 2 pkt 1 k.p.c.) o:
1)    ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy,
2)    uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy,
3)    przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz dochodzone łącznie z nimi roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, odszkodowanie lub zadośćuczynienie za mobbing;
ze stosunków rodzinnych (art. 47 § 2 pkt 2 k.p.c.) o:
1)    rozwód,
2)    separację,
3)    ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,
4)    rozwiązanie przysposobienia.
W postępowaniu karnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników w sprawach o zbrodnie (art. 28 § 2 k.p.k.). Natomiast w sprawach o przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników (art. 28 § 4 k.p.k.).