Przewodnik dla dziennikarzy

W Polsce funkcjonuje:
Sądownictwo powszechne:

• sądy rejonowe (okręg tarnobrzeski - Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu, Mielcu, Stalowej Woli, Nisku oraz Kolbuszowej)
• sądy okręgowe (okręg tarnobrzeski - Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu)
• sądy apelacyjne (apelacja rzeszowska - Sąd Apelacyjny w Rzeszowie)
• Sąd Najwyższy - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Izba Karna oraz Izba Cywilna

Sądownictwo wojskowe:

• wojskowe sądy garnizonowe
• wojskowe sądy okręgowe
• Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa
• Sądownictwo administracyjne:
• wojewódzkie sądy administracyjne
• Naczelny Sąd Administracyjny

Jeżeli chodzi o sądownictwo powszechne to na szczeblu sądów rejonowych nie ma funkcji rzecznika prasowego. W sądach okręgowych funkcjonuje rzecznik prasowy, który udziela informacji przedstawicielom prasy, radia i telewizji w zakresie działania sądu okręgowego oraz sądów rejonowych funkcjonujących w danym okręgu.
Dziennikarz występujący o udzielenie informacji o wyrażeniu zgody na dostęp do akt oraz o wyrażeniu zgody na rejestrowanie rozprawy przy udziale aparatury utrwalającej obraz i dźwięk winien legitymować się aktualną legitymacją prasową bądź zaświadczeniem, że działa w imieniu lub też na rzecz jakiejś redakcji chyba, że jest znany osobom od których żąda informacji.

Uzyskanie informacji przez dziennikarza

Dziennikarz o informację dotyczącą konkretnej sprawy rozpoznawanej w sądzie, bądź też informację dotyczącą działalności sądu może zwrócić się do rzecznika prasowego (funkcjonującego w okręgu sądu, którego ta informacja dotyczy). Zgodnie z ustawą prawo prasowe informacji takiej może udzielić też kierownik jednostki, a więc prezes bądź wiceprezes danego sądu (okręgowego lub rejonowego) albo upoważniona przez niego osoba.

Udział dziennikarza w rozprawie

Rozprawy w sprawach cywilnych i karnych odbywają się jawnie, dlatego też każdy dziennikarz (podobnie jak każda osoba pełnoletnia i nieuzbrojona) może wziąć w nich udział jako publiczność. Jeżeli w jakiejkolwiek ze sprawy zdarzyłaby się taka sytuacja, że na salę rozpraw może chcieć wejść większa liczba osób (dziennikarzy) niż przewiduje to wielkość tej sali rozpraw to możliwe jest wprowadzenie przez przewodniczącego składu orzekającego, przewodniczącego wydziału bądź prezesa sądu biletów wstępów w celu ograniczenia ilości osób na sali. W niektórych przypadkach w postępowaniu karnym jak również w postępowaniu cywilnym sprawy toczą się z wyłączeniem jawności i wtedy nie jest możliwa obecność dziennikarza na rozprawie.

Wyłączenie jawności w sprawach karnych

niejawna jest rozprawa w sprawach:

• z wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego
• o pomówienie lub znieważenie chyba, że pokrzywdzony złoży wniosek o jej jawne rozpoznanie (art. 259 kpk)
• Sąd może wyłączyć jawność rozprawy w całości lub w części jeżeli mogłoby to:
• wywołać zakłócenie spokoju publicznego
• obrażać dobre obyczaje
• ujawnić okoliczności które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy
• naruszyć ważny interes prywatny
• na żądanie osoby która złożyła wniosek o ściganie
• jeżeli chociażby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat (art. 360 kpk)

Wyłączenie jawności w sprawach cywilnych

Następuje obligatoryjnie jeżeli publiczne rozpatrywanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności, albo gdy na rozprawie ujawnione mogą być okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową, a także gdy zażąda tego strona i przedstawi istotne powody, które sąd uzna za ważne (art. 153 i 154 kpc). Wyłączona jest jawność w sprawach małżeńskich i rodzinnych (art. 427, art. 437 kpc) i w sprawach gospodarczych (art. 479 kpc).



Użycie przez dziennikarza aparatury utrwalającej dźwięk lub obraz na rozprawie

W sprawach karnych zgodnie z art. 357 kpk sąd orzekający w konkretnej sprawie na wniosek dziennikarza może wyrazić zgodę na utrwalenie rozprawy za pomocą aparatury rejestrującej obraz i dźwięk Sąd określi zakres tej rejestracji. dziennikarz w miarę możliwości taki wniosek powinien złożyć z odpowiednim wyprzedzeniem co do terminu rozprawy, bądź do sędziego przewodniczącego lub przewodniczącego wydziału albo też korzystać z pośrednictwa rzecznika prasowego. Możliwość rejestracji rozprawy w ten sposób nie oznacza zgody na jej wyemitowanie - wymaga to odrębnej zgody sądu.


Dostęp dziennikarza do akt sprawy

W sprawach karnych zgodnie z art.156 § 1 kpk zgodę na udostępnienie akt dziennikarzowi wyraża prezes sądu, przewodniczący wydziału lub upoważniony sędzia. W sprawach cywilnych przepisy nie przewidują możliwości udostępnienia dziennikarzowi akt sprawy i swoją wiedzę o przebiegu tej sprawy może on uzyskać uczestnicząc w rozprawach sądowych (o ile oczywiście rozprawa nie toczy się przy drzwiach zamkniętych).

W postępowaniu cywilnym nieprocesowym zgodnie z art. 525 kpk akta sprawy dostępne są dla dziennikarza za zezwoleniem prezesa sądu, przewodniczącego wydziału lub innego upoważnionego sędziego jeżeli dostatecznie usprawiedliwi on potrzebę przejrzenia akt. Dziennikarz ograniczony jest udzielaniem informacji z akt sprawy, które uzyskał przepisami prawa karnego oraz prawa cywilnego tak więc informacje te przetwarza i podaje na własną odpowiedzialność.

Nadzór kuratora w sprawach rodzinnych

W środkach masowego przekazu pojawiają się często informacje dotyczące „bulwersujących opinię publiczną” spraw rodzinnych. W sprawach tych występują często kuratorzy którzy wykonują nadzór w tych rodzinach (nie mylić z dozorem, który jest wykonywany przez kuratora w sprawach karnych).
Informacje zawierają często nieprawdziwe bądź też nieprecyzyjne wiadomości co do roli i zadań kuratora wykonującego nadzór. W związku
z tym poniżej przedstawiam jakie zadania i jaką rolę pełni w rodzinie kurator.

1. Nadzór kuratora w sprawach opiekuńczych sąd rodzinny orzeka na podstawie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Podstawą działania sądu jest niewłaściwe wykonywanie władzy rodzicielskiej oraz sytuacje zagrożenia dobra małoletniego dziecka. Typową reakcją sądu w sytuacji zagrożenia dobra dziecka jest poddanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego. Jest to ingerencja sądu w sferę konstytucyjnie chronionego miru domowego (art. 48, 50 i 51 par. 1 Konstytucji RP).Nadzór kuratora sądowego (zawodowego albo społecznego) mają na celu usunięcie tych czynnikóww zachowaniach rodziców, które naruszały dobro dziecka - np. nadmierne karcenie, zaniedbywanie rozwoju dziecka, zaniedbania w sprawowaniu opieki nad dzieckiem, nienależyte przygotowanie dziecka do samodzielnego życia – zaniedbywanie lub nadużywanie obowiązków rodzicielskich wobec dzieci. Jednocześnie kurator udziela wsparcia dziecku, tworzy wokół dziecka atmosferę sprzyjającą rozwojowi.
2. Nadzór kuratora w sprawach nieletnich sąd orzeka na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Celem nadzoru jest powstrzymanie demoralizacji a następnie stworzenie warunków aby nieletni prowadził życie zgodne z powszechnie uznawanymi normami społecznymi. Działania kuratora adresowane są także do rodziców nieletniego, kurator podejmuje działania zmierzające do umacniania funkcji opiekuńczo wychowawczych oraz kształtowanie poczucia odpowiedzialności rodziców za wychowanie nieletnich. Nie ma wyraźnej granicy między dzieckiem, które popełnia przestępstwo a dzieckiem , które jest zaniedbane i zagrożone – nieletni przestępca to często ofiara zaniedbań, wyzysku i przemocy ze strony najbliższych.
3. Nadzór kurator w sprawach osób dorosłych zobowiązanych do leczenia odwykowego na podstawie Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi sąd ustanawia wówczas, gdy w związku z nadużywaniem alkoholu osoby te powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, systematycznie zakłócają spokój i porządek publiczny. Nadzór kuratora w tego rodzaju sprawach wymaga specyficznych kompetencji a w szczególności zmotywowania podopiecznego do zaakceptowania choroby oraz podjęcia terapii. Nadzór ukierunkowany jest także na środowisko rodzinne alkoholika w celu kształtowania właściwego stosunku do osoby zobowiązanej do leczenia.

Nadzór kuratora rodzinnego polega na koordynowaniu pracy różnych służb działających na rzecz małoletnich, nieletnich i osób uzależnionych od alkoholu (ośrodków pomocy społecznej, policji, pedagogów szkolnych, świetlic i ośrodków do pracy z młodzieżą, zakładów pracy, poradni odwykowych, stowarzyszeń i organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą rodzinie itp.) Kurator sądowy jest organem wymiaru sprawiedliwości, wykonuje orzeczenia sądu. Zadaniem kuratora rodzinnego nie jest zastępowanie rodziców w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, lecz kontrola jak ta władza jest w praktyce wykonywana. Kurator nie przebywa w rodzinie codziennie i nie podejmuje za rodziców żadnych obowiązków związanych z wykonywaniem ich władzy rodzicielskiej.  Taka rola kuratora w rodzinie uniemożliwia w każdym czasie i w każdej sytuacji ingerencję, gdy występują przypadki naruszające dobro dziecka ze strony rodziców lub osób postronnych. Kurator nie może więc podjąć działań w każdej sytuacji gdy w rodzinie coś się źle dzieje.

W przypadku ujawnienia w mediach jakichś „bulwersujących” zdarzeń, które miały miejsce w rodzinie w której wykonywany był nadzór kuratora wskazuje się na to, że kurator zaniedbał swoje obowiązki. Jak już wyżej wskazano rola kuratora tj. rola kontrolna i  te „bulwersujące” zdarzenia wynikają z zachowania się rodziców czy też innych członków rodziny.